- Czym jest olej palmowy?
To jadalny olej roślinny, który pochodzi z owoców palmy olejowej (elaeis guineensis). To roślina pochodząca z Afryki, ale jej największe plantacje znajdują się w Malezji i Indonezji. To właśnie stamtąd pochodzi około 85-90% oleju palmowego, a poza tym produkcja prowadzona jest także w Tajlandii oraz m.in. Kolumbii i Gwatemali.
Z owoców palmy olejowej produkuje się dwa rodzaje oleju. W wyniku miażdżenia ziaren powstaje olej z nasion palmowych, a z kolei w wyniku wyciskania owoców produkowany jest olej z miąższu palmy oleistej (potocznie zwany olejem palmowym). Co ważne, tłuszcze te mają różny skład i właściwości. Olej z miąższu palmy oleistej ma spore ilości witaminy E. Surowy olej palmowy zawiera także m.in. skwalen, koenzym Q10, flawonoidy i witaminę K. Po rafinacji traci jednak część z tych składników.
Z oleju z miąższu palmy oleistej wytwarza się także utwardzony (lub częściowo utwardzony) tłuszcz palmowy, który jest źródłem tłuszczów trans.
- W czym zawarty jest olej palmowy?
Organizacja WWF podała zastosowanie oleju palmowego w poszczególnych segmentach w Polsce. Największe ilości tego tłuszczu znajdują się w żywności (34%) oraz w chemii i kosmetykach (34%). Występuje także w paszach (30%) oraz w biopaliwach (2%).
Powszechnie więc tłuszcz palmowy znajdziemy m.in. w ciastkach, pakowanych orzeszkach, pieczywie, margarynie, mydłach, szamponach i szminkach. Jeśli na opakowaniu jakiegoś produktu nie został wymieniony olej palmowy, tłuszcz palmowy lub palm oil, o jego użyciu mogą świadczyć oznaczenia:
◦ tłuszcze CBE i CBS
◦ emulgator E471
◦ mirystynian izopropylu
◦ kwas palmitynowy
◦ stearynian glicerolu
◦ stearynian sorbitolu
◦ alkohol cetylowy
◦ palmitynian askorbilu
◦ octan tokoferylu
◦ alkohol stearylowy
◦ alkohol oleilowy i oktyldodekanol
◦ oleinian i stearynian sorbitolu
◦ palmitynian etyloheksylu
- Dlaczego olej palmowy jest wszędzie?
Jeśli jeszcze nie biegniesz do kuchni lub łazienki, żeby sprawdzić, w których produktach w Twoim domu zawarty jest olej palmowy, to dowiedz się, dlaczego jest tak powszechnie stosowany.
Powodów jest kilka. Z jednej strony, to ze względu na swoje właściwości. Tłuszcz palmowy jest bezwonny i bezbarwny, więc nie zmieni smaku czy konsystencji produktów. W temperaturze pokojowej jest półstały, więc może być wykorzystany m.in. w produktach do smarowania. Ponieważ też jest odporny na wysokie temperatury, wykorzystywany jest do smażenia i gotowania. Dzięki odporności na utlenianie, produkty z olejem palmowym w składzie mogą być dłużej przechowywane.
Co więcej, palma olejowa kwitnie przez cały rok i jest wydajna. Już z niewielkiej plantacji można uzyskać dużo oleju. Szacuje się, że z jednego hektara plantacji palmy można otrzymać nawet do 10 razy więcej oleju niż z upraw innych roślin oleistych. Z najwydajniejszych plantacji palm można uzyskać nawet 8 ton oleju na hektar rocznie.
To w połączeniu z niewielkimi kosztami ziemi i siły roboczej w miejscach wytwarzania oraz prostym procesem produkcji sprawia, że jest to także po prostu tanie.
- Jakie są główne problemy związane z olejem palmowym?
Duży, wręcz rosnący popyt na olej palmowy wiąże się z potrzebą zakładania kolejnych plantacji. To w praktyce często oznacza wycinkę lub wypalanie całych połaci lasów deszczowych – najbardziej różnorodnych biologicznie lasów na świecie.
Z danych Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO) wynika, że powierzchnia lasów w Indonezji zmniejszyła się z 118,5 mln ha w 1990 roku do 91,0 mln ha w 2015 roku. Z kolei w latach 2005-2011 tempo zakładania plantacji palm olejowych wynosiło średnio 514 tys. ha na rok, a w 2010 zajmowały już 7,7 mln ha. Nowe plantacje powstają więc bardzo szybko, choć trudno jednoznacznie powiedzieć, w których miejscach wylesianie nastąpiło na potrzeby uprawy palm olejowych, a które zdegradowały wcześniej pożary lub nielegalna wycinka.
Wylesianie ma tym samym wpływ na globalny wzrost temperatury. Szacuje się, że odpowiada za około 10% całkowitej emisji gazów cieplarnianych. Ma też duży wpływ na życie zwierząt w tym m.in. słoni pigmejskich, nosorożców sumatrzańskich, panter mglistych i orangutanów. W 2018 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) stwierdziła, że zwiększona produkcja oleju palmowego miała wpływ na co najmniej 193 gatunki sklasyfikowane jako „zagrożone”. Organizacja ta zapisała również, że “ekspansja palmy olejowej może wpłynąć na 54% wszystkich zagrożonych ssaków i 64% wszystkich zagrożonych ptaków na świecie.”
Osobną, ale równie ważną kwestią, są także koszty społeczne. Z jednej strony mowa o setkach tysięcy miejsc zatrudnienia, w tym dla osób najuboższych. Z drugiej strony, trzeba mówić także o trudnych warunkach pracy. W tym kontekście warto zapoznać się m.in. z raportem przygotowanym przez dwie organizacje, Human Rights Everywhere oraz Coordination Belge Colombie.
Po czwarte – zdrowie. Często spotykanym w przemyśle spożywczym jest utwardzony olej palmowy, który zawiera tłuszcze trans. Te, spożywane nadmiernie, są szkodliwe dla organizmu. Osoba, w której diecie przeważają tłuszcze trans, jest narażona na choroby serca i układu krążenia, a także otyłość.
- Czy są alternatywy dla oleju palmowego?
Rodzajów tłuszczów roślinnych jest sporo, więc wszystko zależy od pożądanych cech. Tylko w Polsce produkuje się olej słonecznikowy, rzepakowy, czy lniany. Wśród innych alternatyw wskazuje się także m.in. oliwę z oliwek, olej sojowy i masło shea.
W tym kontekście często jednak słychać argumenty, że zastąpienie oleju palmowego innym tłuszczem będzie wiązać się z przeniesieniem upraw i emisji gazów cieplarnianych w inne miejsce. A tej powierzchni – ze względu na wysoką wydajność palm olejowych – potrzeba będzie o wiele więcej. Takie stanowisko zajmuje m.in. WWF. Z drugiej strony, naukowcy i organizacje takie jak Palm Oil Watch przekonują, że trudno porównywać poświęcenie pod uprawę hektara tropikalnego lasu deszczowego do hektara terenu rolniczego strefy umiarkowanej. Przede wszystkim ze względu na bogactwo biologiczne oraz fakt, że lasy deszczowe zajmują jedynie 7% całkowitej powierzchni globu.
Alternatywą dla oleju palmowego będzie także po prostu wybór produktów, które nie zawierają żadnego tłuszczu.
- Czym jest certyfikowany olej palmowy?
Certyfikacja oleju palmowego ma być potwierdzeniem, że zostały spełnione odpowiednie kryteria, w tym m.in. przejrzystość procesu produkcji: odpowiedzialność związana z ochroną środowiska i zasobów naturalnych, przestrzeganie praw pracowników, odpowiedzialne podejście do rozwoju plantacji oraz zobowiązanie do ciągłego ulepszania procesu.
- Co można zrobić?
Przede wszystkim – warto zgłębiać wiedzę. I chociaż wydaje się, że te wszystkie informacje mogą przytłaczać, pamiętaj, że to właśnie dzięki tej wiedzy możesz podejmować świadome wybory. Punktem wyjścia niech będzie więc zdobywanie rzetelnej i naukowej wiedzy.
Co dalej? Możliwości jest wiele! Przede wszystkim – możesz czytać etykiety i swoimi codziennymi wyborami wywierać wpływ na producentów. Możesz kupować produkty zawierające olej palmowy z certyfikowanych upraw. Możesz także spróbować robić zakupy zupełnie bez tego składnika, np. wybierając świeże produkty zamiast gotowych i przetworzonych. Poza tym, że to wybór dobry dla planety, to także korzystny dla zdrowia!
Możesz też wspierać organizacje chroniące lasy deszczowe i rozmawiać z bliskimi na temat kosztów środowiskowych produkcji tłuszczu palmowego. Im więcej osób będzie świadomych i zaangażowanych w działania, tym więcej dobrego można zrobić dla ochrony klimatu i środowiska!
